Fenomen halnego

Wiatr halny jest wiatrem typu fenowego, czyli ciepłym, suchym i porywistym wiatrem lokalnym wiejącym z gór w kierunku terenów niżej położonych. Przyjęło się, że nazwa Fen jest stosowana powszechnie w rejonie Alp, zaś Chinook w górach Skalistych, a Halny w Tatrach. Aby wiatr typu fenowego mógł powstać musi zaistnieć odpowiednio duża różnica ciśnienia atmosferycznego po obu stronach bariery orograficznej, jaką stanowią góry. Wówczas dochodzi do wymuszonego pokonania tej bariery przez masy powietrza, które ześlizgując się ze szczytów górskich nabierają prędkości. Rekordowy wiatr halny zdarzył się w Tatrach 6 maja 1968 roku, kiedy w Obserwatorium Meteorologicznym na Kasprowym Wierchu odnotowano prędkość wiatru wynoszącą 80 m/s, czyli 288 km/h. Z kolei w XXI wieku rekordowy halny o prędkości około 270 km/h zdarzył się 25 grudnia 2013 roku i powalił aż sto kilkadziesiąt tysięcy drzew.

Mechanizm powstawania wiatru halnego

Przy zaistnieniu odpowiedniej różnicy ciśnienia atmosferycznego po północnej i południowej stronie Tatr, przemieszczające się z południa na północ powietrze napotyka pasmo górskie. W zetknięciu z nim, część powietrza jest zmuszona do wzniesienia sią po stronie dowietrznej gór, a część powietrza w zetknięciu z barierą orograficzną rozchodzi się „na boki”. Powietrze, które się wznosi, ochładza się początkowo zgodnie z gradientem suchoadiabatycznym wynoszącym 1°C na 100m. Po osiągnięciu wilgotności względnej wynoszącej 100% ochładza się dalej zgodnie z gradientem wilgotnoadiabatycznym wynoszącym 0,6°C na 100m, czemu towarzyszy również kondensacja pary wodnej, formowanie się chmur i opad atmosferyczny. Po stronie zawietrznej, po przekroczeniu grzbietu górskiego powietrze to pozbawione jest już wilgoci i zaczyna opadać ogrzewając się zgodnie z gradientem suchoadiabatycznym czyli 1°C na 100m. Jednakże w związku z tym, że pasmo górskie zostaje pokonane jedynie przez część powietrza, powstała „luka” jest wypełniana przez powietrze ześlizgujące się z wyższych warstw troposfery.

Halny: ciepły i suchy wiatr – czy zawsze?

Powietrze niesione przez wiatr Halny jest mieszaniną powietrza z warstwy przyziemnej, które znajdowało się przed pasmem górskim, jak i powietrza z wyższych warstw troposfery, które uległy wyżej opisanym procesom. Dlatego też, choć efekt fenowy zawsze związany jest z ogrzaniem i osuszeniem powietrza, to nie zawsze powietrze to jest znacznie cieplejsze od masy powietrza wcześniej zalegającej po zawietrznej stronie pasma górskiego.

Aleksandra Kulpińska