Ferie w górach a ryzyko lawinowe: jak pogoda wpływa na bezpieczeństwo?

Ferie zimowe to czas, gdy góry przyciągają miłośników śniegu i sportów zimowych. Jednak zima w górach ma również swoją groźną stronę – lawiny. Są one jednym z najpoważniejszych zagrożeń w zimowych terenach górskich i mogą stanowić niebezpieczeństwo zarówno dla narciarzy, snowboardzistów, jak i pieszych turystów. W artykule przyjrzymy się, jak pogoda wpływa na ryzyko lawinowe, jak je oceniać i co robić, by zapewnić sobie bezpieczeństwo.

Jak powstają lawiny?

Lawiny to masy śniegu zsuwające się gwałtownie po stoku. Powstają, gdy siły działające na pokrywę śnieżną przewyższają jej wytrzymałość. Oto najczęstsze czynniki sprzyjające ich powstawaniu:
Intensywne opady śniegu – Świeży, puszysty śnieg jest często niestabilny, zwłaszcza jeśli spadnie w krótkim czasie. Duża warstwa nowego śniegu może „ślizgać się” po starszej, twardszej pokrywie.
Nagłe zmiany temperatury – Szybkie ocieplenie osłabia struktury śniegu, a cykle zamarzania i odwilży tworzą śliskie warstwy w pokrywie.
Wiatr – Może przenosić śnieg z jednej strony stoku na drugą, tworząc nawiane zaspy, które są bardzo niestabilne.

Rodzaje lawin:

Pyłowe – Lekkie, tworzące chmurę śnieżnego pyłu, bardzo szybkie i rozległe.
Deskowe – Powstają, gdy zwarta warstwa śniegu odrywa się od podłoża. To najczęstszy rodzaj lawin w Tatrach.
Gruntowe – Tworzą się na wiosnę, gdy cała pokrywa śnieżna odrywa się od ziemi.

Pogoda jako kluczowy czynnik ryzyka lawinowego

Warunki pogodowe odgrywają decydującą rolę w kształtowaniu ryzyka lawinowego, ponieważ mają bezpośredni wpływ na stabilność pokrywy śnieżnej. Nawet małe zmiany w warunkach atmosferycznych mogą znacząco zmienić sytuację na stokach.

Kluczowe elementy wpływające na ryzyko lawinowe

Świeży śnieg i intensywne opady
Gwałtowne opady śniegu są jednym z najważniejszych czynników zwiększających ryzyko lawin. Śnieg, który spada w dużych ilościach w krótkim czasie, nie ma możliwości dobrze połączyć się z niższymi warstwami pokrywy. Świeża pokrywa często „ślizga się” po twardszych, starszych warstwach lub lodzie, tworząc warunki idealne do zejścia lawiny.

Temperatura i jej zmiany

Niskie temperatury – Stabilizują pokrywę śnieżną, ponieważ śnieg ma czas na związanie się w zwartą strukturę.

-Nagłe ocieplenie – Powoduje topnienie wierzchniej warstwy śniegu, która przekształca się w wodę. Woda przenika do niższych warstw, osłabiając ich stabilność. -Sytuacja ta jest szczególnie niebezpieczna, gdy temperatura przekracza 0°C, zwłaszcza po mroźnym okresie.
-Cykl zamarzania i odwilży – Na skutek regularnego zamarzania i rozmarzania powierzchniowych warstw śniegu powstają tzw. warstwy lodowe. Te śliskie warstwy działają jak „zjeżdżalnia” dla wyższych partii pokrywy śnieżnej, co znacznie zwiększa ryzyko lawin.

Wiatr
Silny wiatr odgrywa podwójną rolę w kształtowaniu ryzyka lawinowego.

Po pierwsze, wiatr przenosi śnieg z jednej strony stoku na drugą, tworząc nawiane zaspy. Śnieg w takich zaspach często jest słabo związany i niestabilny, co czyni je bardzo podatnymi na oderwanie się.

Po drugie, wiatr może powodować tworzenie się tzw. desek śnieżnych – zwartych warstw śniegu, które łatwo pękają pod obciążeniem. To właśnie deski śnieżne są odpowiedzialne za większość lawin w Tatrach.

Nasłonecznienie
Ekspozycja stoków na słońce również wpływa na stabilność pokrywy. W słoneczne dni śnieg na stokach południowych topnieje szybciej, co osłabia jego strukturę i zwiększa ryzyko zejścia lawin.

W styczniu 2022 roku w Tatrach doszło do intensywnych opadów śniegu połączonych z gwałtownym ociepleniem i silnym wiatrem. W ciągu 48 godzin w Dolinie Pięciu Stawów spadło ponad 70 cm śniegu, co w połączeniu z ociepleniem spowodowało, że TOPR ogłosił 4. stopień zagrożenia lawinowego. W takich warunkach lawiny schodzą samoczynnie, a wszelkie wędrówki są skrajnie niebezpieczne.

Prognozy a ryzyko lawinowe

Analizowanie prognoz pogody to podstawa w ocenie ryzyka. Kluczowe informacje to:

-Ilość świeżego śniegu, która ma spaść w najbliższych godzinach i dniach.
-Przewidywane zmiany temperatury na różnych wysokościach.
-Siła i kierunek wiatru, które mogą wskazywać na tworzenie się niebezpiecznych zasp.
-Oczekiwane nasłonecznienie i jego wpływ na różne partie stoków.

Śledzenie tych czynników w połączeniu z komunikatami lawinowymi daje turystom i narciarzom szansę na odpowiedzialne planowanie wypraw.

Stopnie zagrożenia lawinowego – jak je rozumieć?

W górach stosuje się pięciostopniową skalę zagrożenia lawinowego:

Stopień 1 – Niskie zagrożenie: Stabilna pokrywa śnieżna, możliwość zejścia lawiny jedynie przy bardzo dużym obciążeniu.
Stopień 2 – Umiarkowane zagrożenie: Pokrywa jest generalnie stabilna, ale na stromych stokach ryzyko wzrasta.
Stopień 3 – Znaczne zagrożenie: Pokrywa śnieżna jest umiarkowanie do słabo stabilnej, możliwe zejścia lawin przy małym obciążeniu.
Stopień 4 – Wysokie zagrożenie: Pokrywa śnieżna jest słabo stabilna na większości stoków, bardzo duże ryzyko lawin.
Stopień 5 – Bardzo wysokie zagrożenie: Pokrywa śnieżna jest ekstremalnie niestabilna, lawiny schodzą spontanicznie.

Jak korzystać z tej skali?
Przed wyjściem w góry należy zawsze sprawdzić stopień zagrożenia lawinowego na stronie TOPR lub GOPR. Przy 3. stopniu i wyższym zaleca się unikanie stromych stoków.

Jak sprawdzać ryzyko lawinowe?

Obecnie dostępnych jest wiele narzędzi, które pomagają ocenić ryzyko lawinowe:

-Strona internetowa TOPR, oraz GOPR gdzie znajdują się komunikaty o zagrożeniu lawinowym
-Aplikacje mobilne dostarczają prognozy i porady dotyczące ryzyka lawinowego.
-Lokalne służby ratunkowe: Warto skonsultować się z przewodnikami lub służbami ratunkowymi przed wyruszeniem w trasę.

Co sprawdzić w prognozach?

-Temperatury na różnych wysokościach.
-Kierunek i siłę wiatru.
-Prognozowaną ilość opadów śniegu.

Jak się przygotować na wyprawę w góry?

Przygotowanie jest kluczowe dla bezpieczeństwa w górach:

Sprzęt lawinowy: Każdy uczestnik wyprawy powinien mieć detektor lawinowy, sondę i łopatę. Warto także mieć plecak z poduszką lawinową.
Szkolenie: Kursy lawinowe uczą, jak rozpoznawać zagrożenia i reagować w sytuacjach kryzysowych.
Planowanie trasy: Wybieraj trasy dostosowane do aktualnego stopnia zagrożenia lawinowego. Unikaj stromych stoków (o nachyleniu powyżej 30°).

Co robić w przypadku zejścia lawiny?

-Jeśli jesteś w zasięgu, spróbuj uciekać w bok.
-Jeśli lawina Cię porwie, staraj się „pływać” na powierzchni.
-Po zatrzymaniu spróbuj utworzyć kieszeń powietrzną przed twarzą i czekaj na pomoc.

Góry zimą to wspaniałe miejsce na aktywny wypoczynek, ale wymagają odpowiedzialności i wiedzy. Rozumienie zagrożeń lawinowych, regularne sprawdzanie prognoz i odpowiednie przygotowanie mogą uratować życie. Nie warto ryzykować – lepiej zrezygnować z wycieczki w niekorzystnych warunkach, niż narażać się na niebezpieczeństwo.

 

Joanna Wnuk